Ýene-de oba hojalyk işleri bilim işgärleriniň üstüne ýüklenýär diýip, ýaňy-ýakynda Ahal welaýatynyň Tejen we Sarahs etraplarynda ýüpek gurçugyny idetmek işlerine çekilip başlanan magaryf işgärleri Azatlyk Radiosynyň habarçysy bilen gürrüňdeşlikde aýtdy.
Şu günler Türkmenistanda nobatdaky pile önümçiligi möwsümine badalga berilýär, etraplarda we obalarda ýüpekçiler daýhan birleşikler bilen şertnamalar baglaşyp, bereketli hasyl almaga taýýarlyk görýär.
Ýöne günorta sebitlerde Azatlyk Radiosynyň habarçylary bilen gürrüňdeş bolýan ýerli ýaşaýjylaryň ençemesi täze möwsümiň guramaçylygy bilen bagly durmuşa geçirilýän käbir mejbury çäreler boýunça şikaýat beýan edýärler.
“Häkimlikler býujet edaralaryna gurçuk paýlaýar. Munuň bilen baglylykda, her bir býujet işgärinden 200 manat möçberinde pul toplanýar. Gurçuklaryň ideg işleri daýhanlaryň üstüne ýüklenýär, ýygnalan pullar ideg işlerine sarp edilýär” diýip, birnäçe magaryf işgäri Azatlyk Radiosynyň habarçysy bilen gürrüňdeşlikde aýtdy.
Oba ýerlerinde we köp sanly etraplarda bilim işgärlerini ýüpekçilige çekmek tejribesi Türkmenistanda köpýyllyklaryň dowamynda saklanyp galýar.
'Goşmaça girdeji'Ýöne habarçylarymyz bilen gürrüňdeş bolýan ahally ýaşaýjylaryň ençemesi soňky wagtlarda köp sanly hojalyklaryň maliýe kynçylyklary, şol sanda uly möçberlerdäki bergiler bilen ýüzbe-ýüz bolup, goşmaça girdeji gazanmak maksady bilen, öz islegleri boýunça ýüpek gurçuklarynyň ideg işlerine gatnaşýandyklaryny aýdýarlar. Üstesine, olar öndürilen piläniň her bir kilogramyna tölenýän tölegleriň möçberleriniň soňky ýyllarda gowulanyp başlandygyny aýdýarlar.
“Öndürilen piläniň her bir kilogramyna 25 manat möçberinde töleg tölemeklik wada berilýär. Ýüpek gurçugynyň her bir gramyndan ortaça 2,5-3 kilograma çenli pile almaklyk göz öňünde tutulýar. Her bir hojalyga 50-70 gram aralygynda gurçuk paýlanýar” diýip, daýhan aýdýar.
Resmi habarlara görä, daýhanlary ýüpek gurçugynyň tohumlary bilen üpjün etmek işlerine martyň soňky hepdelerinde badalga berildi. Ýokary derejeli oba hojalyk resmileri 7-nji aprelde geçirilen hökümet mejlisinde welaýatlarda ýüpek gurçuklaryna ideg işlerine girişilendigini aýtdylar.
Ahal welaýatynda Azatlyk Radiosynyň habarçysy bilen gürrüňdeş bolan ýüpekçiler daýhan birleşiklerde her bir gram gurçuk tohumyna 80 manat töleg wada berilýändigini aýdýarlar. Şeýle bolanda, 50-70 gram agramdaky ýüpek gurçugynyň tohumyny idetmek üçin 4000-5600 manat aralygynda töleg wada berilýär.
Oba hojalyk hünärmenlerine görä, 1 gram ýüpek gurçugynyň tohumynda 300-500 çemesi gurçuk bolýar. Her bir gurçuk iň amatly şertlerde 2 grama çenli pile öndürip bilýär.
Türkmenistan boýunça her ýylda takmynan 2300 tonna çenli pile hasylyny öndürmek meýilleşdirilýär.
Ahally ýüpekçiler welaýatda gurçuk tohumlarynyň pudak edaralarynyň üsti bilen paýlanýandygyny aýdýarlar. Olar daýhan birleşikler bilen şertnama baglaşylyp alnan gurçuklaryň her bir gramyna 80 manat, bilim edaralaryna paýlanyp berlen gurçuklaryň her bir gramyna 100 manat möçberinde tölegleriň wada berilýändigini aýdýar. Şeýle bolanda, bilim edaralaryna berilýän gurçuklaryň ideg işlerine 25 göterim has köp töleg tölenýär.
Ýöne magaryf işgärleri özleriniň ýüpekçilik işlerine çekilmegini makul hasaplamaýandyklaryny aýdyp gelýärler.
Zerur şertlerŞeýle-de, Türkmenistanyň ýüpekçilik pudagynda tut agaçlarynyň ýetmezçiligi hem ýyllarboýy mesele bolmagynda galýar.
Ýüpek gurçuklary tut agaçlarynyň ýapraklary bilen iýmitlenýär.
“Käbir ýüpekçiler häzirden ýaşaýyş jaýlarynyň gabadynda tut agaçlary bolan hojalyklara aýlanyp, öňünden bellik edýärler we şol hojalyklara pul teklip edip, tut ýapraklaryny hiç kime bermezligi öňünden haýyş edýärler” diýip, ahally ýaşaýjy aýdýar.
Şertnama esasynda häkimiýetlerden ýüpek gurçugyny alan hojalyklar tohumlaryň şertnama görkezilenden köp berilýändigini aýdýarlar.
“Men 70 gram ýüpek gurçugynyň tohumy ýetişdirmek boýunça “Türkmenobahyzmat” döwlet birleşigi bilen şertnama baglaşdym, maňa 70 gram gurçuga derek 90 gram gurçuk beripdirler” diýip, ahally daýhan aýdýar.
“Ýüpek gurçuklarynyň arasynda, belki, pile saramajaklary bolar, şonuň üçin, ätiýaçdan, 20-30 gram artyk berýäris” diýip, Azatlyk Radiosynyň habarçysy oba hojalyk edarasynyň işgärini sitirleýär.
Käbir daýhanlar ýüpek gurçuklaryny özleriniň ýaşaýan jaýlarynyň otaglarynyň birinde ösdürip ýetişdirýändiklerini aýdýarlar.
Ýüpek gurçuklary amatly howa şertlerini talap edýär. Hünärmenler amatly otag temperaturasyny 24-25 gradus hökmünde kesgitleýärler. Gurçuga öwrülme 10 gradusda bolup geçýär.
Howa sowuk ýa-da salkyn bolanda türkmenistanly ýüpekçileriň arasynda gurçuk saklanýan jaýlarynyň içini ot ýakyp ýyladýan hojalyklar hem bolýar. Munuň bilen baglylykda, ýerli metbugata görä, ýaňy-ýakynda Lebap welaýatynda ýüpekçileriň arasynda ýangyn howpsuzlygynyň düzgünlerini berjaý etmek boýunça maslahatlar hem geçirilipdir.
Ýurduň dürli sebitlerinde öňki ýyllarda mekdeplerde hem ýüpek gurçuklarynyň ýetişdirilen halatlary bolupdy.
Ahal welaýatynyň Tejen we Sarahs etraplaryndan bolan daýhanlar öňki ýyllaryň tejribelerine salgylanyp, özleriniň ýaşaýyş jaýlarynda gurçuk ýetişdirenlerinden soňra, pile möwsüminiň tamamlanmagynyň yz ýany hem, ep-esli wagtlap otaglardan ýakymsyz ysyň gelip durýandygyny aýdýarlar.
“Käbir ýüpekçi obadaşlarymyz jaýlardaky ýakymsyz ysy aradan aýyrmak üçin, ideg işleri gutarandan soňra, otaglarda boýag, abatlaýyş işlerini geçirýärler” diýip, ahally ýaşaýjylar aýdýarlar.
Gurçuk idetmek bilen borçlandyrylan käbir mekdepler öz üstlerine ýüklenen tohumlary isleg bildirýän taraplara berip, olara tölenýän töleglerden daşary, ýüpek gurçugyny idedýän hojalyklaryň çagalaryny sapaklardan dörtlük-bäşlik bahalar bilen geçirmegi wada berýärler. Mekdep resmileri şeýle çäreleri adamlary önümçilige höweslendirmek tagallalary hökmünde düşündirýärler.
Oba hojalyk hünärmenlerine görä, ýüpek gurçuklaryny iýmitlendirmegiň dowamlylygy gurçuk saklanýan otagyň temperaturasyna laýyklykda üýtgäp bilýär.
“Iýmitlendirmegiň dowamlylygy 15 gradusda 60 günden gowrak, 32 gradusa 19-20 güne çenli dowam edip bilýär” diýip, ýerli neşirler oba hojalyk hünärmenlerini sitirleýär.
Şeýle-de bolanda, ýüpek gurçugyny ýetişdirmegiň dowamlylygy 3-4 hepdeden 7-8 hepdä çenli uzap bilýär.
“Häzir bergilerimiz gaty köpeldi. Şol sebäpden, ýüpek gurçugyna ideg edip, goşmaça gazanç edýäris. Men her ýylda pile hasylyny alyp, bergimiziň ujundan aýyrmagy başarýaryn” diýip, beýleki bir ahally ýaşaýjy Azatlyk Radiosynyň habarçysy bilen gürrüňdeşlikde aýtdy.
Ýüpek gurçugynyň käbir görnüşleriniň bir gramyndan aňry bolanda 1 kilograma çenli pile öndürip bolýar. Ahally pileçiler özlerine bir gram gurçuk tohumyndan 2,5 kg töwereklerinde pile almagyň tabşyrylýandygyny aýdýarlar.
Bu sanlara görä, 50-70 gramlyk ýüpek gurçugynyň tohumyndan, her bir gramdan 1 kilogram pile öndürilende takmynan 1200 manatdan 2000 manada çenli girdeji alyp bolýar. Talap edilşi ýaly, bir gram gurçukdan 2,5 kg çemesi pile alnanda, 4-6 hepdäniň dowamynda 3100 manatdan 4200 manada çenli gazan edip bolýar.
Ýöne munuň üçin şertler amatly bolmaly, ýylylyk ýeterlik bolmaly, gurçuklar gysylşyp, dar ýerde saklanmaly däl, şeýle-de tut ýapraklarynyň üpjünçiligi kadaly ýola goýulmaly.
Ýüpekçilik boýunça ýöriteleşen maglumat çeşmelerine görä, 1 sany pileden 800-900 metre çenli gowy hilli ýüpek alyp bolýar.
Türkmenistanda birnäçe ýüpek egriji kärhanalar hereket edýär. Pile hasyly ýerli kärhanalarda gaýtadan işlenýär.
Hünärmenler ýüpek matadan dokalan dokma senagaty önümleriniň pagta ýa-da beýleki önümlerden ýasalan tekstil önümleri bilen deňeşdirilende hiliniň ýokary bolýandygyny aýdýarlar.
Gadyrly okyjy, siz Telegram we WhatsApp tilsimleriniň messenjerleri arkaly Azatlyk Radiosy bilen howpsuz ýagdaýda habarlaşyp bilersiňiz. Telefon belgileri: +420 724 168 989 we +420 773 797 383.
Türkmenistanda VPN ulgamlary arkaly işleýär. Siz şu meýl: azathabar@derweze.net we sep arkaly biziň mugt Psiphon3 VPN ulgamymyzy Android ulgamlary üçin ýükläp bilersiňiz. Azatlyk Radiosy siziň şahsyýetiňiziň doly gizlinligini kepillendirýär.