Umumy taryh, umumy edebiýat, umumy medeniýet… Türki dünýä güýjüni Türki döwletleriň guramasy bilen hasam artdyrýar. Türki döwletleriň liderleri doganlyk gatnaşyklaryny ösdürmek we arkalaşyk ruhuny dowam etdirmek üçin Ýeke-täk türki dünýä düşünjesini kabul etdi. Eýsem Türki dünýä konwensiýasy näme? Detallar ilkinji gezek TRT Habarda…
Dünýäniň beýgelýän güýji Türki döwletleriň guramasy güýjüni we jebisligini günsaýyn artdyrýar.
Türki dünýä ýeke-täk taryh, ýeke-täk geografiýa, ýeke-täk edebiýat, ýeke-täk karta, ýeke-täk elipbiý boýunça möhüm başlangyçlar edýär. Türki dünýäniň jebisligi ugrunda ýene-de bir başlangyç edildi.
Türki dünýäniň täze baýdagy: Türki medeniýet güýji
6-njy noýabrda Bişkekde geçirilen Türki döwletleriň guramasynyň (TDG) 11-nji Sammitinde Türki Dünýäniň Konwensiýasy kabul edildi.
Maksat: Türki şahsyýet esasynda taryhy, medeni, dil we urp-adatlar taýdan gatnaşyklary berçinleşdirmekden ybarat
Türki dünýäniň Konwensiýasy Türki döwletleriň arasyndaky hyzmatdaşlygy ösdürmegi maksat edinýän möhüm resminama. Bu resminama TDG-nyň çäginde ozal kabul edilen kararlaryň we resminamalaryň (Nahiçewan Ylalaşygyna we Türki Dünýäniň 2040 Strategiýasyna) esasynda taýýarlanyldy.
“Türki Dünýäniň Konwensiýasy Türki medeniýetiň esasynda taryhy, medeni, dil we milli arabaglanşyklary ösdürmegi, Türki döwletleriň arasyndaky köpugurly hyzmatdaşlygyň gerimini giňeldip, halkara hukuk kadalaryny berjaý etmegi kepillendirýär.”
“Türki Döwletler bilelikde hereket etseler has-da güýçli bolar”
Dosent doktor Ramin Sadyk Türki döwletleriň bilelikde hereket eden halatynda has-da güýçli, ynamdar we asuda sebitleýin güýje öwrüljekdigini aýtdy:
“Türki döwletler geografik ýerleşişlerine görä dünýäniň “kalpgähinde” ornaşýar. Taryh boýy şol “kalpgähde” bileleşik döreden türki imperiýalar dünýäniň giň sebitinde höküm sürdi. Şu günki günde ýurtlarymyzy “kalpgähde”özbaşdak däl, bilelikde hereket etmäge ugrukdyrýar.
Türki döwletler bilelikde hereket etseler has-da güýçli, has howpsuz, has asuda sebitleýin güýç döreýär. Bileleşige öwrülen halatymyzda bolsa dünýäniň esasy güýjüne, ynamdar bileleşigine öwrülip bileris.”
Türki dünýäniň Ýüpek Ýoly Taslamasy:
Detallar Ilkinji Gezek TRT Habarda
“Enwer Paşanyň Türküstanyň ýaýlaglarynda şehit bolmagy hyýalyň däl, eýsem hakykatyň beýanydyr”
Türki döwletleriň kabul eden ýeke-täk elipbiýi, guramanyň jebisleşdiriji baýdagynyň ýany bilen ykdysadyýet, diaspora, medeniýet we beýleki ugurlarda ediljek hyzmatdaşlyklar arkaly has-da güýçlenjekdigini nygtan Dosent doktor Mustafa Sefa Çakyr; “2009-njy ýylda ilkinji başlangyçlaryň edilmeginden bäri bolup geçen ähli wakalar türki dünýäniň jebisliginiň hyýaldan ybarat däldigini görkezýär.
Gahryman Enwer Paşanyň Türküstanyň ýaýlaglarynda rus esgerleri tarapyndan şehit edilmegi hem hyýalyň däl, hakykatyň ajaýyp beýanlaryndan biridir” diýdi.
Milli Bilim Ministrliginiň okuw gollanmasynda düýpli özgertme:
Orta Aziýa däl, Türküstan
Dosent doktor Ramin Sadyk bolsa türki bileleşiginiň iş ýüzüne geçmeginiň hyýaldan hakykata öwrülendigini aýtdy:
“Türki döwletleriň guramasynyň agzalarynyň arasynda syýasy, ykdysady, harby, medeni hyzmatdaşlyk şertleriniň artmagy bu hyzmatdaşlygyň bileleşige öwrüljekdigini görkezýär.Bir wagtlar hyýal kabul edilen türki bileleşik, indi iş ýüzüne geçme mümkinçiligine eýe. Ýurtlaryň arasyndaky ýakyn gatnaşyklar, tas ähli ugurdaky hyzmatdaşlyklary we jebisligi ösdürmekdäki ygtyýar muny bize aç-açan görkezýär.
Beýleki tarapdan dünýäniň dürli ýurtlaryny jebisleşdirýän syýasy bileleşikler bar.Türki bileleşigi hem bolmaly, ol hökmanydyr.Eýsem ýurtlaryň arasyndaky şeýle ýokary derejeli gatnaşyklary bileleşik bilen çarpaýa galdyrmak ýerlikli netije bolar.”
Bu konwensiýanyň kabul edilmegi bilen bilelikde türk dünýäde ençeme möhüm wakanyň bolmagyna garaşýarys. Resminamanyň girişi türki döwletleriň arasynda hyzmatdaşlygy has-da ösdürmek, dilde, pikirde we işde birligi höweslendirme düşünjesini beýan edýär.
“Şol bir dilde gepleşýän, şol bir dilde iman eden, umumy taryha eýe bolan we gelejegi bilelikde gurma ygtyýaryna eýe bolan bu jegislik wagtyň geçmegi bilen öz ähmiýetini hasam artdyrar
Dosent dr. Mustafa Sefa Çakyr “
Liderler Ýeke-täk Türki Dünýä düşünjesini kabul etdi
Türki döwletleriň liderleri bu resminama gol goýup, doganlyk gatnaşyklaryny ileri tutmagy, arkalaşyk ruhuny dowam etdirmegi we Ýeke-täk Türki Dünýä düşünjsini kabul etdiler. Bu resminama bilen döwletara hyzmatdaşlygyny ösdürmek we parahatçylygy berkitmek ugrundaky täze ýörelgeler, halkara hukukda ileri tutulýan kadalar bilen utgaşykly kesgitlendi. Şeýle hem kadalar buýsanç bilen türki hyzmatdaşlyk modeli hökmünde bütin dünýä yglan edilmäge mynasyp.
Türkiýede elipbiý çalşarmy?
Bu resminama, türki halklaryň arasyndaky hyzmatdaşlyk üçin umumy medeni mirasy, ýeke-täk elipbiýi we ýeke-täk türki dili gelejekde hyzmatdaşlyk tapgyrynyň esasy öwrülşik nokatlary hökmünde kesgitleýar.
Türki döwletleriň guramasy, bu Konwensiýanyň iş ýüzüne geçirilmeginde möhüm pozisiýa eýeleýär. Gurama, türki döwletleriň umumy bähbitlerine laýyklykda hyzmartdaşlygy ösdürip, hem sebitleýin hem-de global derejede türk dünýä wekilçilik eder.
Türki dünýäniň ähli hyzmatdaşlyk guramalary bolsa Konwensiýada kesgitlenen maksatlaryň we borçlaryň ýerine ýetirilmegine işjeň gatnaşar we işlerini Utgaşdyryjy Komitet arkaly utgaşdyrar.
“Dilde, pikirde, işde bileleşik”
“Türkiýe Asyrynda, Türkiýäniň iş ýüzüne geçirjek ösüş we eýe boljak güýji türki döwletleriň arasyndaky hyzmatdaşlygy hasam ýokarlandyrar, Türki döwletleriň guramasyny syýasy, ykdysady, harby we medeni bileleşige öwürer. Şeýlelikde Türkiýe bu ugurdaky borjuna doly göz ýetirýär we uzak ýyllardan bäri şol düşünjä laýyklykda başlangyçlar edip gelýär.”
Dosent dr. Ramin Sadyk “
Dosent dr. Mustafa Sefa Çakyr Prezident Erdoganyň batyrgaý pozisiýasynyň hemmelere görelde boljakdygyny nygtady:
“Ýurdumyzyň Palestina meselesiniň başda durmagynda Hormatly R.T.Erdoganyň eýe bolan batyrgaý pozisiýasy hemmelere görelde bolar. Musulman türk halklarynyň öňdebaryjy wekillerinden Ysmaýyl Beý Gaspyralynyň beýan edişi ýaly “dilde, pikirde, işde bileleşik” düşünjesi şu günki günde iň görnükli çägine eýe boldy. Mundan soň edilmeli zat, şu başlangyçlaryň hasam ýokary göterilmegi, amanadyň ýaş nesiller tarapyndan pidakärlik bilen eginlere alynmagydyr.”