Şu günler Mary welaýatynyň Baýramaly we Garagum etraplarynda azyk harytlary satylýan hususy dükanlaryň ençemesinde temmäki önümleriniň ygtyýarnamasyz söwdasyna garşy häkimiýetler tarapyndan göreş alnyp barylýar. Bu aralykda, çilim söwdasynyň töweregindäki gymmatçylyk dowam edýär.
“Hukuk goraýjy edaralaryň, şol sanda neşe serişdelerine garşy göreş gullugynyň işgärleri hususy azyk dükanlaryna aýlanýarlar we çilim satmaga ygtyýarnamasy bolmadyk telekeçilere çilim satmazlyk boýunça dilhaty ýazdyryp, gol goýdurýarlar. Olar çilim we beýleki temmäki önümlerini satmajakdygyma sizi ynandyrýaryn’ diýip, dilhaty berýärler” diýip, bir dükan eýesi anonim şertlerde Azatlyk Radiosynyň habarçysyna gürrüň berdi.
Ýatlasak, soňky wagtlarda ýurduň dürli sebitlerinde çilimiň bahasy birnäçe esse ýokarlandy.Maý aýynyň soňky hepdesinde günorta-gündogar sebitde bir gutusy 50 manatdan satylan çilimiň bahasy birden iki esse gymmatlap, 100 manada ýokarlandy. Şondan bir aý töweregi soňra, bu sebitiň käbir dükanlarynda çilimiň bir dänesiniň bahasy 7 manada, ýagny bir guty çilimiň bahasy 140 manada çykdy, käbir dükanlarda 200 manatdan satyldy. Şeýlelikde, iki aýdan gowrak wagtyň dowamynda çilimiň bahasy dört esse gymmatlady.
Bu aralykda, käbir döwlet dükanlarynyň dolandyryjylary temmäki söwdasynyň bir döwür “rysgal getirendigini” aýdyp, olaryň öz dükanlarynda arzan bahadan gaýtadan satylyp başlanmagyna umyt bildirýärler.
“Öňler döwlet dükanlarynyň öňünde nobata garaşylyp çilim satyn alnan döwürlerde, çilim söwdasynyň adam başyna iki guty bilen çäklendirilen döwürlerde, biz her günde 10-12 blok, ýagny 100-120 guty çilim alyp, olardan peýda görerdik we bu önümleri hususy dükanlara satardyk. Çilim söwdasyndan gelýän girdejileri polisiýa işgärleri bilen paýlaşardyk. Şol döwürler biziň üçin gaty rysgally bolupdy” diýip, bir döwlet dükanynyň ýerli dolandyryjysy anonim şertlerde Azatlyk Radiosynyň habarçysyna gürrüň berdi.
“Çilim ýene-de döwlet dükanlarynda satylyp başlansa, biz üçin hem kem bolmazdy. Bolmasa, şu günler düşewünt öňküler ýaly däl” diýip, ol sözüniň üstüni ýetirdi.
Türkmenistan sagdyn durmuş ýörelgelerini durmuşa geçirmek tagallalarynyň çäklerinde 2025-nji ýyla çenli ýurdy temmäki önümlerinden arassalamagy nazarlaýar. Bu ugurda hökümet tarapyndan kabul edilen ýörite milli maksatnamalar hereket edýär.
Ýöne Mary welaýatynda Azatlyk Radiosynyň habarçysy bilen gürrüňdeş bolan ýerli lukmanlar çilimiň bahasynyň yzygiderli ýokarlanmagynyň çilimkeşleriň arasynda ynsan saglygyna has zyýanly endikleriň döremegine ýol açyp biljekdigine alada bildirýärler.
“Adamlar çilim satyn alyp bilmeseler, kädiniň we üzümiň çöpüni, üzärlik ýa-da dürli görnüşli ösümlikleri guradyp, çekip başlarlar. Bu bolsa, ilat arasynda öýken keseliniň, aşgazan keseliniň, hatda käbir ýokanç keselleriň döremegine-de getirip biler” diýip, lukmanlar aýdýar.
Azatlyk Radiosynyň habarçylary mundan ozal hem ýurtda temmäki önümleriniň bahasynyň gymmatlamagynyň fonunda mahorkanyň, dürli ösümlikleriň ýapraklaryndan taýýarlanan “temmäkileriň” çilimkeşler tarapyndan peýdalanylyp başlanandygyny habar beripdiler.
Ýurtda temmäki önümleriniň bahalary soňky on ýyla golaý wagtyň dowamynda yzygiderli ýokarlandy.
2016-njy ýylda temmäki önümleriniň söwdasy boýunça ähli ygtyýarlyklar Söwda we daşary ykdysady aragatnaşyklar ministrligine berildi.
Ýurtda temmäki önümlerine degişli gümrük, salgyt we beýleki goşmaça tölegler hem yzygiderli ýokarlandyrylýar.
Şu ýylyň 1-nji ýanwaryndan başlap, çilim we beýleki temmäki önümlerine salynýan goşmaça gümrük tölegleri 116 %-den 145 %-e çenli ýokarlandyryldy.
Bir ýyl ozal, 2023-nji ýylyň 1-nji ýanwarynda bolsa, degişli tölegler 93 %-den 116 %-e çykarylypdy.
Şeýlelikde, iki ýylyň dowamynda çilimiň goşmaça gümrük tölegleri 55 % ýokarlandy.
Temmäki önümlerine garşy göreşiň çäklerinde Türkmenistanda suw çiliminiň çekilmegi hem häkimiýetler tarapyndan çäklendirildi.
Döwlet telewideniýesi geçen ýylyň iýun aýynda suw çilimini çekip düşen suratlaryny sosial ulgamlarda paýlaşan raýatlaryň öz-özlerini ýazgarýan çykyşlaryny görkezdi.
Azatlyk Radiosynyň habarçysy bu çäreden soňra günorta-gündogar sebitde suw çiliminiň diňe häkimiýet wekilleri, hukuk goraýjy edaralarynyň işgärleri tarapyndan çekilýän temmäki önümine öwrülendigini habar berýär.
“Suw çilimi häzir hem bar, diňe nyrhy gymmatlady. Kalýan çilimini diňe ýokary wezipeli işgärler we hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri çekýärler. Ýönekeý adamlar suw çilimini gizlenip çekenlerinde hem olara türme haýbaty abanýar” diýip, ýagdaýdan habarly bir ýerli çeşme Azatlyk Radiosynyň habarçysyna gürrüň berdi.
Türkmenistanda temmäki önümleriniň, şol sanda çilim, nas we suw çilimi ýaly önümleriň ulanylmagy çäklendirilýän mahaly, häkimiýetler neşe serişdeleriniň bikanun dolanyşygyna garşy hem barlyşyksyz göreşiň alnyp barylýandygyny aýdýarlar.
Döwlet metbugatyna görä, ýurtda neşe serişdeleriniň, psihotrop maddalaryň we prekurslaryň, şeýle-de alkogolly we temmäki önümleriniň, nasyň, psihoaktiw, güýçli täsir edýän ýa-da seri dumanladyjy maddalaryň bikanun dolanyşygyna garşy göreş alnyp barylýar.
Azatlyk Radiosy sebitde temmäki önümleriniň söwdasyna garşy alnyp barylýan çäreler boýunça ýerli häkimiýetlerden resmi teswir alyp bilmeýär.
Gadyrly okyjy, siz Telegram we WhatsApp tilsimleriniň messenjerleri arkaly Azatlyk Radiosy bilen howpsuz ýagdaýda habarlaşyp bilersiňiz. Telefon belgileri: +420 724 168 989 we +420 773 797 383.
Türkmenistanda VPN ulgamlary arkaly işleýär. Siz şu meýl: azathabar@derweze.net we sep arkaly biziň mugt Psiphon3 VPN ulgamymyzy Android ulgamlary üçin ýükläp bilersiňiz. Azatlyk Radiosy siziň şahsyýetiňiziň doly gizlinligini kepillendirýär.