Şu ýylyň 12-nji dekabrynda Halkara Bitaraplyk güni dördünji gezek dünýäniň ähli ýurtlary tarapyndan bellenilýär. 2017-nji ýylyň 2-nji fewralynda Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasynyň 71-nji maslahatynda Türkmenistanyň teklibi bilen 12-nji dekabry Halkara Bitaraplyk güni diýip yglan etmek barada Kararnama biragyzdan kabul edildi.
Mälim bolşy ýaly, Türkmenistan 1992-nji ýylyň 2-nji martynda BMG-niň agzalygyna kabul edildi. 1995-nji ýylyň 12-nji dekabrynda 185 döwletiň makullamagynda BMG-niň Baş Assambleýasynyň Kararnamasy bilen ykrar edilen we 2015-nji ýylyň 3-nji iýunynda 193 döwletiň makullamagy bilen gaýtadan goldanan Türkmenistanyň hemişelik Bitaraplyk hukuk ýagdaýy ýurduň daşary syýasatynyň, halkara hyzmatdaşlygy ösdürmäge bolan çemeleşmeleriniň esasy bolup durýar. Şu ýyl biziň ýurdumyz hemişelik Bitarap döwlet hökmünde halkara derejede ykrar edilmeginiň 25 ýyllygyny belleýär. Şu mynasybetli okyjylarymyzy halkara parahatçylygyny we howpsuzlygyny goramak, şeýle hem döwletleriň arasyndaky hyzmatdaşlygy ösdürmek maksady bilen döredilen halkara guramasy bilen tanyşdyrmagy makul bildik.
Baş Assambleýa.BMG-niň Baş Assambleýasy esasy maslahat beriji, gönükdiriji we wekilçilikli gurama hökmünde möhüm orny eýeleýär.Baş Assambleýa halkara parahatçylygyny we howpsuzlygyny üpjün etmek ugrundaky hyzmatdaşlygyň ýörelgelerine seredýär; Howpsuzlyk Geňeşiniň hemişelik däl agzalaryny, Ykdysady we Durmuş Geňeşiniň agzalaryny saýlaýar; Howpsuzlyk Geňeşiniň teklibi boýunça BMG-niň Baş sekretaryny belleýär; Howpsuzlyk Geňeşi bilen bilelikde BMG-niň Halkara Kazyýetiniň agzalaryny saýlaýar; Ykdysady, durmuş, medeni we ynsanperwerlik ugurlarynda halkara hyzmatdaşlygyny utgaşdyrýar; BMG-niň Düzgünnamasynda göz öňünde tutulan beýleki ygtyýarlyklary berjaý edýär.
Baş Assambleýanyň mejlisler boýunça iş tertibi bar.Ol yzygiderli, ýörite we gyssagly mejlisleri geçirip bilýär.Mejlisiň her ýylky yzygiderli sessiýasy sentýabryň üçünji sişenbesinde açylyp, gün tertibi doly gutarýança Baş Assambleýanyň başlygy (ýa-da 21 orunbasarynyň biri) umumy mejlislerde we Baş komitetlerde başlyklyk edýär.
Baş Assambleýanyň 1993-nji ýylyň 17-nji dekabryndaky kararyna görä 6 sany esasy komiteti bar:
Ýaragsyzlanmak we halkara howpsuzlyk komiteti (Birinji komitet);
Ykdysady we maliýe meseleleri komiteti (Ikinji komitet);
Durmuş, ynsanperwer we medeni meseleler komiteti (Üçünji komitet);
Ýörite syýasy we dekolonizasiýa komiteti (Dördünji komitet);
Dolandyryş we býujet komiteti (Bäşinji komitet);
Hukuk meseleleri komiteti (Altynjy komitet).
Mundan başga-da, Baş Assambleýa şeýle komitetlerini döretdi:
Baş komitet gün tertibiniň kabul edilmegi, gün tertibiniň bölünişi we işiň guralyşy barada Assambleýa tekliplerini berýär; Ygtyýarlyklary barlamak boýunça komiteti Wekilleriň ygtyýarlyklary barada Assambleýa hasabat berýär.
Baş komitet aşakdakylardan ybarat: Baş Assambleýanyň başlygy. Wise-başlyklar. Oňa Aziýa, Afrika, Latyn Amerikasy, Günbatar Ýewropa (Kanada, Awstraliýa we Täze Zelandiýa) we Gündogar Ýewropa ýaly bäş sebitiň deň geografiki wekilçilik ýörelgesi göz öňünde tutulyp saýlanýar.
Baş Assambleýa 193 agza döwletden ybarat bolan Birleşen Milletler Guramasynyň maslahat beriji, syýasaty ýöredýän we wekilçilikli organydyr.Her ýylyň sentýabr aýynda agza döwletleriň ähli wekilleri Baş Assambleýanyň ýyllyk mejlisine we umumy maslahata gatnaşmak üçin Nýu-Ýorkdaky Baş Assambleýanyň zalynda jemlenýärler.
Parahatçylyk we howpsuzlyk boýunça teklipler, täze agzalary saýlamak we býujet ýaly möhüm meseleler boýunça kararlar agza döwletleriň üçden iki bölegi tarapyndan kabul edilýär; beýleki meseleler boýunça kararlar ýönekeý köplügiň sesi bilen kabul edilýär.
Baş Assambleýa her ýyl täze sessiýasy üçin öz Başlygyny saýlaýar.
BMG-ä agza döwletler.BMG-niň ilkinji agzalary 1945-nji ýylyň 26-njy iýunynda San-Fransisko şäherinde geçirilen maslahatda guramanyň Düzgünnamasyna gol çeken 50 döwleti öz içine alýar. 1946-njy ýyldan bäri BMG-ä 150 töweregi döwlet kabul edildi (ýöne şunuň bilen birlikde, Ýugoslawiýa, Çehoslowakiýa we ozalky Sowet Soýuzy ýaly birnäçe döwletler garaşsyz döwletlere bölündi). 2011-nji ýylyň 14-nji iýulynda Günorta Sudanyň BMG-ä kabul edilmegi bilen BMG-ä agza ýurtlaryň sany 193 ýetdi.
BMG-niň agzalary diňe halkara derejesinde ykrar edilen döwletler halkara hukugynyň subýektleri bolup biler.BMG-niň Düzgünnamasyna laýyklykda, Düzgünnamadaky borçnamalary öz üstüne aljak we Guramanyň kararyna görä, bu borçnamalary ýerine ýetirip biljek parahatçylygy söýýän ähli döwletler BMG-niň agzalygyna kabul edilip bilner.
Islendik şeýle döwletiň Gurama agza bolmagy Baş Assambleýanyň Howpsuzlyk Geňeşiniň teklibi bilen kabul edilýär.Täze agzanyň kabul edilmegi, Howpsuzlyk Geňeşiniň 15 agza döwletiniň azyndan 9-synyň goldawyny talap edýär (5 hemişelik agza Beýik Britaniýa, Hytaý, Russiýa, ABŞ we Fransiýa karara weto goýup biler).
Howpsuzlyk Geňeşiniň teklibi tassyklanandan soň mesele Baş Assambleýa iberilýär, bu ýerde goşulmak barada karar kabul etmek üçin sesleriň üçden iki bölegi gerek bolýar.Täze döwlet Baş Assambleýanyň karary kabul edilen gününden başlap BMG-niň agzasy bolýar.
Howpsuzlyk Geňeşi.Düzgünnama laýyklykda, halkara parahatçylygyny we howpsuzlygyny üpjün etmek maksady bilen Howpsuzlyk Geňeşi esasy jogapkärçiligi öz üstüne alýar.Howpsuzlyk Geňeşi 15 agzadan weto hukugy bolan Russiýa, ABŞ, Beýik Britaniýa, Fransiýa we Hytaý ýaly 5 hemişelik agzadan, şeýle hem, Baş Assambleýa tarapyndan iki ýyllyk möhlete saýlanan 10 sany hemişelik däl agzadan ybarat.
Howpsuzlyk Geňeşiniň her agzasynyň bir ses bermäge hukugy bar.Düzgünnama laýyklykda, agza döwletler Howpsuzlyk Geňeşiniň kararlaryny ýerine ýetirmekde we durmuşa geçirmekde özara ylalaşýarlar.Howpsuzlyk Geňeşi parahatçylyga howp abanýandygyny ýa-da agressiýa hereketini kesgitlemekde esasy rol oýnaýar.
Howpsuzlyk Geňeşi ylalaşmaýan taraplary meseläni oňyn çözmäge çagyrýar we çözgüt usullaryny ýa-da çözgüt şertlerini maslahat berýär.Käbir ýagdaýlarda Howpsuzlyk Geňeşi halkara parahatçylygyny we howpsuzlygyny goramak ýa-da dikeltmek maksady bilen zerur çäreleri amala aşyrýar.
Howpsuzlyk Geňeşiniň agzalary nobat boýunça başlygyň wezipelerini bir aýlap ýerine ýetirýärler.
Sekretariat.Bu organ Birleşen Milletler Guramasynyň beýleki esasy organlaryna hyzmat edip, kabul eden maksatnamalaryny we syýasy çärelerini durmuşa geçirýän edaradyr.Sekretariatda dünýäniň dürli künjeklerinde işleýän we Guramanyň gündelik işlerini ýerine ýetirýän 37 müň 505 işgär bar.
Sekretariatyň bölümleri BMG-niň Nýu-Ýorkdaky ştab-kwartirasynda we onuň beýleki ştab-kwartiralarynda ýerleşýär.Olaryň iň ulusy BMG-niň Ženewadaky, Wenadaky we Naýrobidäki bölümleridir.BMG-niň sekretariaty guramanyň işini utgaşdyrýar, BMG-niň maksatnamalaryny neşir edýär, ýaýradýar, arhiwlerini saklaýar, BMG-ä agza ýurtlaryň halkara şertnamalaryny bellige alýar.
Sekretariata BMG-niň Baş sekretary ýolbaşçylyk edýär.Guramanyň işgärleri halkara we ýerli esaslarda işe alnyp, BMG-niň gulluk ýerleriniň ählisindäki parahatçylygy goraýyş işlerinde işleýär.
Baş sekretar.BMG-niň Baş sekretary Birleşen Milletler Guramasynyň baş dolandyryjysydyr.Baş sekretar BMG-niň Howpsuzlyk Geňeşiniň teklibi bilen guramanyň Baş Assambleýasy tarapyndan bellenilýär.Howpsuzlyk Geňeşiniň karary, adatça, resmi däl maslahatlar we ses bermek arkaly kabul edilýär.
Mundan başga-da, Geňeşiň hemişelik bäş agzasynyň haýsy hem bolsa biri ses berlende weto hukugyny ulanyp biler.Umumy kabul edilen tejribä laýyklykda, Baş sekretar Howpsuzlyk Geňeşiniň hemişelik agzalary bolan ýurtlaryň wekillerinden saýlanmaýar.
Baş sekretar bäş ýyllyk möhlet bilen saýlanýar we gaýtadan täze möhlete saýlanyp hem bilner.Baş sekretaryň bäş ýyllyk möhletiniň çägi ýok bolsa-da, şu wagta çenli hiç kim bu wezipäni iki gezekden köp eýelemedi.
Baş sekretaryň rezidensiýasy BMG-niň Nýu-Ýorkdaky binasynda ýerleşýär.Häzirki wagtda bu wezipäni 5 ýyllyk möhlet bilen 2017-nji ýylyň 1-nji ýanwaryndan bäri Antonio Guterreş eýeleýär.
Öňki Baş sekretarlar.Düzgünnama laýyklykda, Baş sekretar Howpsuzlyk Geňeşiniň teklibi bilen Baş Assambleýa tarapyndan bellenilýär.Baş sekretaryň öňki agzalary: Pan Gi Mun (Koreýa Respublikasy) 2007-nji ýylyň ýanwaryndan 2016-njy ýylyň dekabry aralygynda bu wezipede işledi.
Kofi Annan (Gana) 1997-nji ýylyň ýanwaryndan 2006-njy ýylyň dekabry aralygynda bu wezipede işledi.Butros Butros-Gali (Müsür) bu wezipede 1992-nji ýylyň ýanwaryndan 1996-njy ýylyň dekabry aralygynda işledi.
Hawýer Peres de Kuelýar (Peru) 1982-nji ýylyň ýanwaryndan 1991-nji ýylyň dekabry aralygynda bu wezipäni eýeledi.Kurt Waldhaým (Awstriýa) 1972-nji ýylyň ýanwaryndan 1981-nji ýylyň dekabry aralygynda bu wezipede işledi.
U Tan (Birma, häzirki Mýanma) 1961-nji ýylyň noýabr aýynda Baş sekretaryň wezipesini wagtlaýyn ýerine ýetiriji wezipesine bellenenden soň, 1962-nji ýylyň noýabr aýynda resmi taýdan Baş sekretar bellenip, 1971-nji ýylyň dekabr aýyna çenli bu wezipede işledi.
Dag Hammarşeld (Şwesiýa) 1953-nji ýylyň aprelinden 1961-nji ýylyň sentýabr aýyna çenli bu wezipede işledi.Trýugwe Li (Norwegiýa) 1946-njy ýylyň fewralyndan 1952-nji ýylyň noýabr aýyna çenli bu wezipede işledi.
Halkara kazyýeti.Birleşen Milletler Guramasynyň esasy kazyýet organy bolup, kazyýet we maslahat beriş wezipelerini ýerine ýetirýär.Guramanyň her bir agzasy kazyýet kararlaryny ýerine ýetirmäge borçludyr.
Kazyýet Baş Assambleýanyň, Howpsuzlyk Geňeşiniň we BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan ygtyýarlandyrylan beýleki guramalarynyň we ýöriteleşdirilen guramalarynyň haýyşy boýunça maslahat beriş pikirlerini berip biler.Kazyýetiň işi diňe maslahat beriji häsiýetine eýedir.
Kazyýet, döwletiň wekilleri däl-de, şahsy mümkinçiliklerine görä hereket edýän 15 garaşsyz kazydan ybarat.Olar hünär derejesini başga bir işe bagyşlap bilmeýärler.Kazyýet agzalary kazyýet borçlaryny ýerine ýetirenlerinde diplomatik artykmaçlyklaryndan we eldegrilmesizliklerinden peýdalanýarlar.
Halkara kazyýeti Gaagadaky (Niderlandlar) Parahatçylyk köşgünde ýerleşýär.Bu BMG-niň Nýu-Ýorkda ýerleşmeýän alty esasy guramasynyň biridir.
Mahlasy, kazyýetiň iki esasy wezipesi bar: halkara hukugyna laýyklykda, döwletler tarapyndan oňa ýollanan hukuk meselelerini çözmekden we BMG-niň ýöriteleşdirilen ygtyýarly guramalarynyň talap edýän hukuk meseleleri boýunça maslahat bermekden ybaratdyr.
Ykdysady we Durmuş Geňeşi (ECOSOC).Ykdysady we Durmuş Geňeşi utgaşdyrmak, syýasata syn bermek, ykdysady, durmuş we daşky gurşaw meseleleri babatda teklipleri bermek boýunça esasy edaradyr.Geňeş halkara derejesinde ylalaşylan ösüş maksatlaryny durmuşa geçirmek bilen hem meşgullanýar.
Ol BMG ulgamynyň ykdysady, sosial we daşky gurşaw işlerine jogapkär ýörite edarasy hökmünde kömekçi guramalaryň hem-de bilermen toparlaryň işini utgaşdyrmak we ugrukdyrmak üçin esasy mehanizmi bolup hyzmat edýär.
Geňeşiň 54 agzasy Baş Assambleýa tarapyndan üç ýyl möhlet bilen saýlanýar.ECOSOC durnukly ösüş meselelerine garamak we olary ara alyp maslahatlaşmak üçin merkezi platformadyr.
Ykdysady we sosial halkara hyzmatdaşlygy ulgamynda BMG-niň wezipelerini ýerine ýetirýär. Ol 5 sebitleýin komissiýadan ybarat: Ýewropa üçin ykdysady komissiýa; Aziýa we Ýuwaş umman sebiti üçin ykdysady we sosial komissiýa; Günbatar Aziýa üçin ykdysady we sosial komissiýa; Afrika üçin ykdysady komissiýa; Latyn Amerikasy we Karib deňzi üçin ykdysady komissiýa.
Hossarlyk Geňeşi.Hossarlyk Geňeşi 1945-nji ýylda BMG-niň Düzgünnamasynyň XIII baby esasynda Birleşen Milletler Guramasynyň esasy organlarynyň biri hökmünde döredilip, oňa hossarlyk ulgamyna girýän ýerleriň dolandyrylyşyna gözegçilik etmek tabşyrylýar. 1994-nji ýyla çenli gözegçilik astyndaky sebitleriň ählisi garaşsyz döwletler hökmünde öňe saýlanýar ýa-da goňşy garaşsyz ýurtlar bilen birleşmek arkaly öz-özüni dolandyrmaga girişýär. Şoňa görä, Hossarlyk Geňeşi 1994-nji ýylyň 1-nji noýabrynda öz işini togtadýar.
Hossarlyk Geňeşi 1994-nji ýylyň 25-nji maýynda kabul edilen karar bilen iş kadalaryna üýtgetmeler girizip, diňe zerur halatynda duşuşmaga razylyk berýär.
Ýöriteleşdirilen guramalary.BMG-niň Düzgünnamasyna laýyklykda, BMG-niň islendik esasy guramasy öz wezipelerini ýerine ýetirmek üçin dürli kömekçi guramalary döredip biler.Olardan iň meşhurlary: Bütindünýä Banky, Bütindünýä Saglygy Goraýyş Guramasy (BSG), Birleşen Milletler Guramasynyň Çagalar Gaznasy (ÝUNISEF), Halkara Atom Energiýasy Guramasy (IAEA), Birleşen Milletler Guramasynyň Azyk we Oba hojalygy Guramasy (FAO) we BMG-niň Bilim, ylym we medeniýet meseleleri boýunça guramasy (ÝUNESKO).
Başlyklyk.BMG-niň Baş sekretary Antonio Guterreş BMG-niň Baş Assambleýasynyň umumy mejlisini açýar we ýapýar, Baş Assambleýanyň işine doly ýolbaşçylyk edýär we ýygnaklarynda tertip-düzgüni saklaýar.
Baş sekretar Baş dolandyryjy işgär bolup, dünýä halklarynyň bähbitlerini goraýar.Düzgünnama laýyklykda, Baş sekretar Howpsuzlyk Geňeşi, Baş Assambleýa, Ykdysady we Durmuş Geňeşi hem-de Birleşen Milletler Guramasynyň beýleki guramalary tarapyndan özüne ýüklenen wezipeleri ýerine ýetirýär.
Sylaglary. 2011-nji ýylda Has guramaçylykly dünýä döretmäge we dünýäde parahatçylygy berkitmäge goşan goşandy üçin Parahatçylyk boýunça Nobel baýragy BMG-ä we onuň Baş sekretary Kofi Annana berildi. Şeýle hem 1988-nji ýylda BMG-niň parahatçylygy goraýyş güýçleri Parahatçylyk boýunça Nobel baýragyna mynasyp boldy.
Şu günki günde Birleşen Milletler Guramasynyň alyp barýan işleri dünýäniň öňdebaryjy şahsyýetleri tarapyndan giň goldaw tapýar.
Birleşen Milletler Guramasy (BMG) halkara parahatçylygy we howpsuzlygy goramak, berkitmek we döwletleriň arasyndaky hyzmatdaşlygy giňeltmek maksady bilen döredilen halkara guramadyr.Bu gurama häzirki zamanyň köptaraplaýyn diplomatiýasynyň esasy ugurlaryny öz içine alýan halkara köpçülikleýin howpsuzlyk ulgamynyň gurluşy bolup, özboluşly kanuny aýratynlygy bilen tapawutlanýan ählumumy forum hasaplanýar.
Onuň işiniň we gurluşynyň esaslary Ikinji jahan urşy döwründe işlenip düzüldi.Birleşen Milletler sözi ilkinji gezek 1942-nji ýylyň 1-nji ýanwarynda gol çekilen BMG-niň Jarnamasynda ulanyldy.
BMG-niň Düzgünnamasy 1945-nji ýylyň aprelinden iýun aýyna çenli San-Fransisko şäherinde guralan maslahatda tassyklandy we 1945-nji ýylyň 26-njy iýunynda 50 döwletiň wekilleri tarapyndan gol çekildi.
Düzgünnamanyň güýje giren güni 24-nji oktýabr Birleşen Milletler Guramasynyň güni hökmünde bellenilýär.
Resmi we iş dilleri. BMG-niň düzüminde guramalaryň işini guramak üçin resmi we iş dilleri döredildi. Bu dilleriň sanawy her organyň iş düzgünlerinde kesgitlenendir. BMG-niň ähli möhüm resminamalary, şol sanda kararnamalar resmi dillerde çap edilýär. Duşuşyklaryň jikme-jik beýany iş dillerinde çap edilýär we islendik resmi dilde edilen çykyşlar şol dillere terjime edilýär.
Birleşen Milletler
Guramasynyň resmi dilleri:
Iňlis dili. BMG-de iňlis diliniň güni 23-nji aprel (W. Şekspiriň doglan güni).
Fransuz dili. BMG-de fransuz diliniň güni 20-nji mart (Halkara frankofonie güni).
Rus dili. BMG-de rus diliniň güni 6-njy iýun (Aleksandr Puşkiniň doglan güni).
Ispan dili. BMG-de ispan diliniň güni 12-nji oktýabr (Día de la Hispanidad ispan medeniýetiniň güni).
Hytaý dili. BMG-de hytaý diliniň güni 20-nji aprel (Hytaý ýazuwyny esaslandyryjy Çan Sze bagyşlanýar).
Arap dili. BMG-de arap diliniň güni 18-nji dekabr (1973-nji ýylda Baş Assambleýanyň we onuň esasy komitetleriniň resmi we iş dilleriniň sanawyna arap dilini goşmak baradaky kararynyň tassyklanan güni).
Bir wekiliýet resmi däl dilde gürlemek islese, çykyşyny resmi dilleriň birine dilden ýa-da ýazmaça terjime edilmegini üpjün etmeli.
The post BMG Türkmenistanyň esasy hyzmatdaşy appeared first on Zaman Türkmenistan.