2018-nji ýyldan bäri her ýylyň 14-nji oktýabry Elektron zyňyndylaryň halkara güni hökmünde bellenilýär. Bu sene 2018-nji ýylda elektrik we Elektron enjamlaryndan emele gelen zyňyndy forumynda teklip edilýär we döredilýär.
Mundan bir asyr ozal tehnologiýa has haýal ösýärdi.Mysal üçin, telewizoryň öndürilip başlanandan soň diňe ýaýramagy däl, eýsem onuň işlenip taýýarlanmagy üçin hem uzak ýyllar gerek boldy. 1884-nji ýylda 23 ýaşly nemes talyby Paul Ýulius Gotlib Nipkow “Nipkow diski” atly enjama Berlinde patent alýar.
Bu disk hakyky durmuşda hiç haçan ulanylmasa-da, soňky ýyllarda ulgamyň başga görnüşleri telewizoryň işlenip taýýarlanmagynda peýdalanyldy.Rus alymy Konstantin Perskiý 1900-nji ýylda Parižde geçirilen Bütindünýä sergisinde eden çykyşynda kagyz ýüzünde “telewizor” (television) sözüni okaýar. 1906-njy ýylda italýan inženeri Awgusto Bissiri bir suratyň şekilini bir otagdan beýleki otaga “göni ýaýlym” arkaly geçirýär. 1911-nji ýylda niderland gelip çykyşly rus inženeri Boris Rozing hem-de onuň okuwçysy rus-amerikan alymy Wladimir Zworykin şekili uzak aralyga iberýän ulgam döredýär.
Bu usul arkaly hereketli şekilleri iberilmek mümkin däldi.Sebäbi onuň skanneri ýeterlik derejede duýgur däldi.
1927-nji ýylda şotland alymy Jon Lougi Berd telefon liniýasyny ulanmak arkaly Londondan Glazgo çenli 700 kilometrden gowrak aralyga signal ibermegi başarýar. Şol döwürler hereketli şekilleri uzak aralyga ibermek üçin diňe Ýewropada däl, eýsem ABŞ-da we dünýäniň beýleki ýerlerinde hem täze açyşlar edilýär.
Ilkinji telewizorlar 1930-njy ýyllarda peýda bolup başlan hem bolsa, 1960-njy ýyllardan soňra olaryň halk köpçüligine ýaýrap başlaýar.
Beýleki elektron enjamlaryň ýaýramagy hem uzak ýyllary alýar.Uzak ýyllarda oýlanyp tapylan enjamlaryň ulanyş möhleti hem uzak bolýar. Şol sebäpli ilki-ilkiler islendik enjam “maşgala ýadygärligi” hökmünde nesilden-nesle geçipdir.
Häzirki wagtda bolsa, iň ýaýran elektron ejamlaryň biri bolan telefonlaryň üstünden bir ýyl geçenden eýýäm täzesi çykýar. Şeýlelikde geçen ýyl alnan telefon eýýäm “köne” hasaplanýar.Mundan başga-da, elektron enjamlaryň şeýle köp görnüşi bar welin, olar barmak basyp sanardan örän köp.
Köp elektron enjamyň satyn alynmagy (olaryň içinde örän gysga wagt ulanylýany hem az däl) köp mukdarda elektron zyňyndynyň emele gelmegine getirýär.Ine, şu mesele bolsa, elektron zyňyndylaryň halkara gününiň döredilmegine sebäp bolupdyr.
Häzirki wagtda zyňyndy elektron enjamlary olaryň düzümindäki materialyna görä, böleklere bölüp gaýtadan çig mal hökmünde peýdalanmak üçin dürli taslamalar durmuşa geçirilýär, şoňa degişli täze zawodlar gurulýar.
Maglumatlara görä, her ýylda 50 million tonna elektron zyňyndy emele gelýär.Olaryň 20 göteriminden az bölegi gaýtadan işlenýär.Emma gaýtadan işlenýän elektron enjamlaryň zyňyndylarynyň mukdary her ýyl artýar.
Olary gaýtadan işlemek we tebigata ýetirýän zyýanyny halk köpçüligine aýan etmek üçin dürli kampaniýalar hem geçirilýär.Mysal üçin, 2021-nji ýylda Ýaponiýanyň paýtagty Tokýoda geçirilen Tomusky Olimpiýa oýunlarynda ýeňiji bolan türgenlere gowşurylan medallar elektron enjamlaryň zyňyndylaryndan alyndy.
Oýunlar başlamazdan ozal munuň üçin uly kampaniýa ýola goýlup, adamlaryň ulanyşdan galan elektron enjamlaryny tabşyrmagy üçin ýörite nokatlar döredildi.
Elektron zyňyndylaryň halkara gününde halk köpçüligine täze elektron enjamlary satyn alanlarynda we bar bolanlaryny ulanyşdan aýyranlarynda has oýlanyşykly bolmagy ýatladylýar.